Pan fyddwch chi'n dychmygu neidr Brydeinig, efallai mai'r ddelwedd sy'n dod i'ch meddwl yw neidr y gwair werdd ac mae rheswm da dros hynny. Fel neidr fwyaf cyffredin y DU, maen nhw’n rhyw fath o eicon cefn gwlad. Ond er ei bod yn gymharol gyffredin, mae'n dal i fod yn un o'n creaduriaid mwyaf camddealledig.
 

Neidr frodorol fwyaf Prydain

Yn 2017 darganfuwyd bod nadroedd glaswellt oedd yn cael eu canfod yng Nghymru, Lloegr a rhannau o Ewrop yn enetig wahanol i'w cefndryd a’u cyfnitherod Ewropeaidd (Natrix natrix). Felly nawr maen nhw'n cael eu galw yn Natrix helvetica neu  neidr y gwair resog, gan gyfeirio at y bariau du trawiadol sydd ar hyd eu hystlysau.

Ond beth bynnag rydych chi'n eu galw, maen nhw'n ddigamsyniol: Neidr frodorol fwyaf Prydain, hyd at 1.5 metr o hyd, mae ganddynt goler felen a du nodedig y tu ôl i'r pen. Maen nhw arfer yn wyrdd-llwyd ac mae oddi tanynt yn olau ac mae ganddynt streipiau tywyll ar hyd y corff, er eu bod yn amrywio'n fawr o ran lliw.

Wedi'u geni i nofio, nid i frathu

Un o'r mythau mwyaf am nadroedd ym Mhrydain yw eu bod nhw’n beryglus. Mewn gwirionedd, nid yw ein neidr y gwair frodorol yn wenwynig o gwbl. Mae'n hela yn llechwraidd ac yn gyflym, gan ddibynnu ar syrpréis i ddal ysglyfaeth fel brogaod, llyffantod, madfallod dŵr, a hyd yn oed y pysgod bach neu ambell i lygoden. Ac ydi, maen nhw'n llyncu eu prydau yn gyfan.

Rydych chi'n fwyaf tebygol o ddod o hyd iddynt ger dŵr croyw, pyllau, nentydd, ffosydd neu’n torheulo ar domenni compost heulog, ymylon coetir, neu ymylon glaswelltog hir. Maen nhw'n nofwyr rhyfeddol o dda ac yn aml yn cael eu gweld yn llithro'n dawel ar draws llyn neu afon gyda dim ond eu pennau i’w gweld.

Y neidr ddewr

Mae nadroedd y gwaith yn swil a byddai'n well ganddynt lithro i ffwrdd heb i ni sylwi arnynt na wynebu pobl. Ond os ydyn nhw'n cael eu cornelu, mae ganddyn nhw driciau trawiadol i fyny eu llewys cennog. Efallai y byddant yn hisian, yn chwyddo eu hunain i ymddangos yn fwy, neu hyd yn oed yn esgus eu bod yn farw – tafod yn hongian allan, corff yn llipa. Fel dewis olaf, byddant yn rhyddhau sylwedd egr, gydag arogl garlleg o'u pen ôl i atal ysglyfaethwyr. Hyfryd!
 

Trwy'r tymhorau

O fis Mawrth ymlaen, wrth i'r tymheredd godi, mae nadroedd y gwair yn dechrau deffro o’u gaeafgwsg - mae'r gwrywod fel arfer yn dechrau'n gynnar. Efallai y byddwch chi'n eu gweld yn torheulo yn haul y gwanwyn wrth iddynt baratoi ar gyfer tymor paru ym mis Ebrill a Mai. Ym mis Mehefin neu fis Gorffennaf, mae benywod yn dodwy hyd at 40 o wyau lledraidd, yn ddelfrydol mewn llystyfiant sy'n pydru fel pentyrrau compost neu bentyrrau tail. Mae'r cynhesrwydd yn eu helpu i ddeor.

Erbyn diwedd yr haf, mae'r wyau yn deor i mewn i atgynyrchiadau bach o'u rhieni, ac mae'n rhaid i'r nadroedd ifanc ymorol amdanyn nhw eu hunain ar unwaith. Yn anffodus, maen nhw'n wynebu llawer o ysglyfaethwyr o lwynogod, moch daear, ffesantod a chrëyr i ddraenogod a hyd yn oed cathod domestig.
 

Dan fygythiad gan golli cynefin

Er ei fod yn dal i fod yn gyffredin, credir bod nifer nadroedd y gwair yn gostwng. 

Mae eu dibyniaeth ar gynefinoedd gwlyptir iach ac amffibiaid niferus yn eu gwneud yn fregus i golli cynefinoedd, llygredd dŵr a newidiadau mewn defnydd tir. 

Mae eu dibyniaeth ar gynefinoedd gwlyptir iach ac amffibiaid niferus yn eu gwneud yn fregus i golli cynefinoedd, llygredd dŵr a newidiadau mewn defnydd tir. Trwy gefnogi eich Ymddiriedolaeth Natur leol, byddwch yn cefnogi gweithredu cadwraeth ar warchodfeydd natur a gwlyptiroedd sy'n helpu i amddiffyn ac adfer cynefin ar gyfer nadroedd y gwair.

Gweld un yn y gwyllt

Gall gweld neidr y gwaith yn y gwyllt deimlo fel eiliad hudolus. Rydych chi'n fwyaf tebygol o’u gweld yn gynnar yn y bore neu ystod prynhawn cynnes rhwng mis Mawrth a mis Hydref. Gwyliwch allan am eu symudiadau ystwyth trwy ddŵr, neu’n torheulo ar domenni compost, boncyffion, neu fannau glaswelltog.

Maen nhw'n tueddu i ddychwelyd i'w hoff leoedd, felly os ydych chi'n gweld un unwaith, dewch yn ôl yn dawel ar ddiwrnod arall – efallai y byddwch chi'n lwcus eto. A pheidiwch â synnu os ydych chi'n gweld hen groen cain wedi’i ddiosg gerllaw: mae nadroedd y gwair yn diosg eu croen o leiaf unwaith yn ystod y misoedd cynhesach mewn proses o'r enw ecdysis.

Symbol o Brydain wyllt

Mae'r neidr y gwaith yn enghraifft wych o'r creaduriaid gwyllt sy'n byw yng nghefn gwlad a hyd yn oed ein gerddi, os ydym ni’n lwcus. Felly y tro nesaf y byddwch chi'n clywed siffrwd yn yr isdyfiant neu’n gweld rhywbeth yn llithro trwy'ch pwll... edrychwch eto. Efallai mai un o gymdogion mwyaf diddorol Prydain yw –  neidr y gwair resog, hardd.