Teithiau Cerdded Gwyllt

Mwynhewch fywyd gwyllt amrywiol yr hen ffatri ffrwydron yma, o’r madfallod dŵr i’r troellwyr mawr. Wedyn ymunwch â Llwybr Ardudwy, llwybr eithriadol hardd at eglwys eiconig Llandecwyn, gyda golygfeydd cwbl drawiadol o’r mynyddoedd a’r arfordir.

Er bod y daith ar dir gwledig cymharol dda gan fwyaf, byddwch yn dod ar draws rhai llethrau serth (gan gynnwys stepiau yng Ngwaith Powdwr) a thir anwastad.

1-4 awr

1-6 milltir (2-10 km)

Map Explorer OS OL18

Cyfarwyddiadau

Dilynwch y ffordd allan o Benrhyndeudraeth am Bont Briwet (y bont dollau am Harlech). Dilynwch y ffordd gyntaf i Stad Ddiwydiannol Cooke, gan ei dilyn am tua 80m at giatiau’r warchodfa. Mae posib parcio yma (SH 616 388) neu ymhellach i lawr y ffordd tuag at Bont Briwet (SH 618 384).

Dechrau

1. Cerddwch yn syth i mewn i’r warchodfa ar y llwybr tarmac a throi i’r chwith wrth yr arwydd ‘Hanes y Safle’. Yng nghanol y coed derw aeddfed hardd, efallai y gwelwch chi’r gwybedog brith cyn i’r canopi o ddail agor yn llawn yn y gwanwyn. Mae telor y cnau a’r dringwr bach yn ymweld â’r ardaloedd coediog yma hefyd.

2. Arhoswch ar y trac concrid wrth iddo ddringo’n raddol. Lle mae’r llwybr yn rhannu, trowch i’r dde ac ewch ymlaen i fyny’r allt am y Sied Pacio Ffrwydron – mae’n anodd credu mai’r safle yma oedd y ffatri ffrwydron fwyaf yn Ewrop ar un adeg! Cadwch lygad am löynnod byw ar y coed mêl anfrodorol.

3. Trowch i’r dde eto, gan gerdded i fyny allt o hyd, at y Sied Weindio. (Mae’n werth edrych tu mewn.) Sylwch ar y coed derw a’r bedw arian, a’r celyn yn adfywio.

4. Nesaf, dilynwch y trac tarmac ar y chwith, gan fynd heibio i adeilad T4 sy’n gartref i lawer o rywogaethau o ystlumod, gan gynnwys yr ystlum pedol lleiaf a’r ystlum lleiaf. Trowch i’r chwith, gan ddilyn y llwybr drwy gymysgedd o wyddfid, llwyni mwyar duon, rhedyn ungoes a chriafol. Ewch ymlaen heibio i’r pwll ar y dde i chi; dyma gynefin da i fursennod, gweision y neidr, madfallod dŵr a neidr y gwair.

5. Yr adeilad nesaf, gyda’r drws coch, yw’r Sied Storio Ffrwydron. Mae wedi’i hadeiladu o frics concrid cryf i warchod rhag unrhyw ffrwydrad damweiniol. Wrth fynd heibio’r adeilad, dilynwch y stepiau i fyny i’r dde, sy’n mynd â chi i dop Gwaith Powdwr. Yma fe welwch chi gyfuniad lliwgar o blanhigion y rhostir: porffor grug y mêl, pinc y grug croesddail a melyn tresgl y moch. Mae’r cynefin agored yma’n lle da i nadroedd defaid, sy’n hoffi cysgodi rhag yr haul o dan y cerrig. Manteisiwch ar y fainc mewn lleoliad da i fwynhau golygfeydd panoramig o Eryri, aber godidog afon Dwyryd a chastell Harlech.

6. Trowch i’r chwith i ymweld â Sied y Pendil, lle’r oedd cryfder y ffrwydron yn cael ei brofi tan 1983. Erbyn hyn mae’n lle da ar gyfer y dylluan wen a gwenoliaid sy’n nythu! Mae’r rhostir agored yn y fan yma’n ddelfrydol i’r troellwr mawr, sydd i’w glywed yn ‘rhincian’ yn y gwyll yn ystod yr haf – mae’r aderyn yma sy’n nythu ar y ddaear yn llawer haws ei glywed na’i weld!

7. Dilynwch eich llwybr yn ôl at y prif lwybr, gan sylwi ar blu’r gweunydd yn yr ardal wlyb. Trowch i’r chwith wrth gyrraedd y prif lwybr, sy’n dod i lawr ochr yn ochr â golygfeydd hyfryd o’r dyffryn. Gwyrwch i’r dde i ymweld â’r Pwll Setlo – efallai y gwelwch chi was y neidr trawiadol yma, sef yr ymerawdwr. Ewch ymlaen i lawr yr allt gan adael i’r trac eich arwain chi allan o’r warchodfa. Trowch i’r chwith i’r safle picnic sy’n lle gwych i wylio adar ar yr aber yn ystod y gaeaf.

8. I ymestyn y daith, ewch ymlaen i’r chwith ar Lwybr Arfordir Cymru, gan groesi’r aber dros y bont droed. Pan rydych yn cyrraedd yr A496, ewch ati i’w chroesi’n ofalus ac wedyn dilyn y lôn droellog yn syth i fyny’r allt o annedd Trem-y- Garth. Rownd y gornel gyntaf, dilynwch arwydd y llwybr troed ar y chwith i ddilyn Llwybr Ardudwy (sydd hefyd ag arwydd glas ‘Llwybr Cylch’).

9. Mae’r trac llydan yn braf, gyda glöynnod byw a micro-wyfynod yn mwynhau’r aer cysgodol. Wrth i’r cynefin agor o’ch blaen, cadwch lygad am glochdar y cerrig, y llinos a’r llwydfron a gwrandewch am gân enwog ‘little bit of bread and no cheese’ y bras melyn – efallai y gwelwch chi’r melyn llachar, ond dyma aderyn cynyddol brin sy’n canu o frig y goeden.

10. Wrth i chi ddringo, mae’r dyffryn yn culhau, ac yn y diwedd byddwch yn cyrraedd Llyn Tecwyn Uchaf – mae cudyllod coch yn magu ar y clogwyni a hwyaid brongoch ar y llyn. I fynd ymlaen ar eich taith, dilynwch eich llwybr yn ôl at y giât fetel a dilyn y lôn gul i’r eglwys, gan gadw’r wal ar y dde i chi. Cadwch lygad am fwsogl pen seren, llus a rhywogaethau o rug, a chennau niferus ar y wal garreg. Byddwch yn dechrau cael cipolwg ar Eglwys Sant Tecwyn erbyn hyn, a mwy o olygfeydd rhyfeddol ar draws yr aber.

11. Dilynwch y lôn fechan sy’n gwyro i’r dde am yr eglwys – gallwch stopio a mynd i mewn os ydych yn dymuno. Ewch ymlaen i lawr y lôn: mae’r wal garreg yn drawiadol, gyda llus, rhedyn, drain duon a derw’n tyfu rhwng y meini. Ar y chwith, byddwch yn mynd heibio i Lyn Tecwyn Isaf, llyn hardd gyda gweision y neidr a mursennod yn hofran uwch ben lili’r dŵr ar ei wyneb.

12. Daliwch i fynd i lawr y lôn droellog, lle cewch gyfle i weld y gnocell fraith fwyaf efallai, a throi i’r dde pan mae’n gwahanu. Yn y diwedd byddwch yn dychwelyd i Drem-y-Garth ac yn ôl ar hyd y ffordd i Waith Powdwr. Ar ôl i chi groesi’r bont ffordd, ewch heibio dwy giât sy’n arwain i Waith Powdwr ond cymerwch y drydedd fynedfa, gan droi i’r dde a mynd heibio i Grays Waste. Ar ôl cyrraedd y warchodfa, trowch i’r chwith, gan ddilyn y llwybr glaswellt. Mae stepiau concrid yn mynd â chi i fyny’n serth drwy goetir i ardal o greigiau ac eithin. Trowch i’r chwith i’r llannerch bychan ac mae’r llwybr yn troelli ei ffordd yn ôl i lawr i brif fynedfa’r warchodfa

Taith gerdded o gynefinoedd a thirweddau amrywiol, gan gynnwys glaswelltir calchfaen trawiadol yn llawn blodau a golygfeydd panoramig o Fynydd Esclus. Mae cyfle i weld y rugiar ddu hyd yn oed!

Bydd rhywfaint o dir anwastad a llethrau serth, gydag ardaloedd o rostir agored. Byddwch yn ymwybodol o feiciau mynydd ar y traciau o amgylch Coedwig Llandegla.

4-6 awr

7.5 milltir (12.2 km)

Map Explorer OS 256

Cyfarwyddiadau

O’r A483 i’r gorllewin o Wrecsam, dilynwch yr A525 i gyfeiriad Rhuthun. Dilynwch y ffordd drwy Goedpoeth ac, wrth i chi adael y pentref, trowch i’r chwith ar y B5426 (i gyfeiriad Minera/ World’s End). Trowch i’r dde yn union gyferbyn ag Ysgol Gynradd Minera, ewch heibio i Eglwys y Santes Fair ac wedyn rownd tro sydyn i’r chwith. Cymerwch y cyntaf ar y chwith ar Ffordd Maes-y-Ffynnon a dilyn y ffordd nes dod at faes parcio bychan y warchodfa (SJ 258 519).

Dechrau

1. Gyda’r afon ar y chwith i chi, ewch i mewn i’r warchodfa natur drwy’r giât ym mhen draw’r maes parcio. Ewch ymlaen ar hyd y trac – a chadwch lygad am yr hen odynau calch a sylwi ar y cyll, y bedw a’r helyg sy’n adfywio.

2. Ewch ymlaen heibio’r bont droed ac Aber Sychnant, enw priodol iawn yn aml, gan fynd ymlaen wedyn ar hyd y trac drwy’r giât i’r ardal o chwarel agored a mwynhau’r arddangosfeydd godidog o degeirianau yn y gwanwyn a’r haf.

3. Daliwch i gerdded tuag at y clogwyni cyfareddol yng nghefn y chwarel. Wrth y garnedd (pentwr o gerrig), ewch i’r dde ac, ar ôl cyrraedd y pwll, croeswch y ffos ar y chwith i chi ac wedyn croesi ail ffos ar y dde i chi yn syth. Dilynwch y llwybr glaswellt i fyny’r bryn tuag at gopa nodedig y clogwyn creigiog. Trowch i’r chwith drwy giât a cherdded ar hyd y llwybr glaswellt wrth iddo arwain i lawr y bryn i giât arall. Mae’r glaswelltir cysgodol yma’n llawn blodau gwyllt, glöynnod byw a gwyfynod bwrned pum smotyn lliwgar yn bwydo ar yr ysgall. Daliwch i’r dde ar ôl y giât a dilyn y llwybr ar draws y glaswelltir yn ôl at y pwll. Dilynwch eich llwybr yn ôl at y bont droed ym Mhwynt 2.

4. Wrth y ddau faen mawr, trowch i’r chwith drwy giât, gan ddilyn y trac llydan drwy’r coed. Cewch arogli’r garlleg gwyllt cryf a sylwi ar y coed cyll wedi’u tocio yn gymysg ag ynn a helyg. Arhoswch ar y trac yma, gan ddringo i fyny. Ewch drwy giât a dal i’r chwith ar hyd y lôn. Ar ôl pellter byr, mae arwyddbost yn eich cyfeirio chi i’r chwith i gae. Cerddwch i fyny’r bryn drwy’r cae, gan gadw’r coed a’r rhedyn ar y chwith i chi. Ewch ymlaen at y gamfa yng nghornel y cae (ger yr adeiladau) ac i fordd.

5. Trowch i’r chwith ar hyd y ffordd ac yn syth bron wedyn i’r chwith ar lôn dawel, gan fynd ymlaen am 1 filltir. Pan fyddwch yn cyrraedd yr arwyddion am Ganolfan Ymwelwyr Coedwig Llandegla, ewch i’r

chwith i fyny at y Ganolfan ac fe welwch chi gaffi a thoiledau (ar gau ar ddydd Llun). Dilynwch y llwybr i’r chwith o’r Ganolfan a dilyn y Llwybr sydd wedi’i farcio gydag arwydd y Rugiar Ddu (porfor). Mwynhewch arogl glân a phîn y forest. Ar ôl tua 1.4 km (milltir bron), byddwch yn cyrraedd trac y goedwig. Mae postyn pren ar y chwith i chi (gyda ‘9 km’ ar y cefn) a sawl postyn marcio arall gyferbyn. Croeswch yn syth dros y trac ac ewch ymlaen ar hyd y llwybr nes cyrraedd y cerfluniau o’r rugiar ddu. Dringwch dros y gamfa i’r rhostir agored – mae hwn yn gynefin pwysig iawn i weld y rugiar ddu.

6. Pan mae’r llwybr yn fforchio, ewch i’r chwith. Sylwch ar y gymysgedd o blanhigion nodweddiadol rhostir yr ucheldir: grug y mêl, grug, grug croesddail, eithin, llus a thresgl y moch. Cadwch lygad am glochdar y cerrig yn eistedd ar ben y llwyni eithin ac, ym mis Gorffennaf, cewch gasglu’r llus suddlon. Wrth y wal gerrig, dilynwch yr arwyddbost ar hyd y wal i Fferm Tŷ Hir.

7. Yn y ffermdy, trowch i’r dde ar hyd y trac ac ewch drwy giât fetel i gae. Mae’r llwybr troed yn dilyn llinell y ffens ar y chwith. Cadwch lygad am y barcud a’r gwenoliaid duon yn hedfan yn uchel yn yr awyr yn ystod yr haf. Dilynwch yr arwyddbyst: dros gamfa, drwy gae gyda phant ynddo ac wedyn ymlaen at gamfa bren arall gyda ffos / nant. Yn y glaswelltir, sylwch ar glychau’r eos a gwrando am gân y llinos a’r nico. Mae’r ardal wlyb yn cynnwys erwain a sgorpionllys.

8. Mae’r llwybr yn troelli i lawr allt drwy helyg, cerddin a drain gwynion. Croeswch y pren dros y nant a mynd ymlaen ar hyd y llwybr cul. Mae bryncyn serth yn y cae nesaf. Cerddwch o dan ddau beilon a dilynwch linell y ffens sy’n ffinio â Fferm Parc (ar y chwith i chi). Trowch i’r dde ar drac y fferm a mynd ymlaen i fyny’r ffordd darmac.

9. Croeswch y ffordd a dilyn y trac glaswellt i fyny Mynydd Esclus, gan droi i’r dde i gyrraedd y pwynt trigonometreg a’i olygfeydd panoramig godidog dros Gymru a Lloegr. Ewch yn ôl yr un ffordd i’r ffordd a throi i’r dde.

10. Ewch ymlaen ar hyd y ffordd, gan anwybyddu’r arwydd cyntaf ar gyfer llwybr troed a cherdded o dan y peilonau. Dilynwch y llwybr troed nesaf ar y chwith, cyn y grid gwartheg. Wrth i chi gerdded i lawr, cewch fwynhau golygfeydd o’r eglwys gyferbyn ac, yn yr hydref, lliwiau cyfoethog y dail a’r aeron.

11. Ewch heibio i ddwy ddraenen wen fawr a throi i’r chwith dros y gamfa bren drwy’r wal, ac wedyn troi’n sydyn i’r chwith ac yn union i’r dde i lawr yr allt drwy’r rhedyn. Pan fyddwch yn y coed, cadwch i’r chwith wrth gyrraedd llwybr arall (gan ddilyn y saeth felen) a dilyn y llwybr i lawr drwy ddôl o degeirianau, y bengaled, blodau neidr a chân yr adar. Ewch ymlaen a gadael drwy giât bren fawr cyn troi i’r chwith, ar hyd yr hen lein reilffordd. Ewch heibio’r tŷ ac yn ôl i’r maes parcio.

Mae’r daith gerdded arfordirol yma – sy’n gwbl odidog yn yr haf, ac yn ffres iawn mewn tywydd oerach! – yn mynd â chi i fyny Rhiwledyn, gan gynnwys Gwarchodfa Natur Rhiwledyn yr Ymddiriedolaeth Natur.

Addas i gerddwyr heini, profiadol. Dringo a gostwng serth, arwynebau anwastad a llithrig, ymylon clogwyn a chwarel heb eu gwarchod. Esgidiau cerdded cryf yn hanfodol a ffon gerdded yn syniad da.

1-2 awr

1.5 milltir (2.5 km)

Map Explorer OS OL17

Cyfarwyddiadau

O Gyffordd 20 yr A55, dilynwch y B5115 tuag at Landrillo-yn-Rhos/Bae Penrhyn. Parciwch ble bynnag sy’n bosib o fewn pellter cerdded hwylus i’r cylchfan ym Mae Penrhyn, lle mae’r B5115 yn cyfarfod Ffordd Glan-y-Môr wrth droed Allt Penrhyn.

Dechrau

1. Cerddwch yn ôl i’r cylchfan ac ewch i fyny Allt Penrhyn a cherddwch i fyny’r palmant ar y dde am ryw 50m. Mae trac ac arwydd llwybr troed cyhoeddus i’w gweld ar y dde, a rhaid eu dilyn. Efallai y byddwch yn ddigon lwcus i glywed sŵn y siff-siaff a’r telor penddu yn y coed ar y chwith i chi yn y gwanwyn.

2. Pan mae’r ffordd yn troi i’r dde yma, anwybyddwch y llwybr ar y chwith ac ewch ymlaen ar hyd y trac rhwng y bythynnod. Ewch drwy’r giât mochyn ac ymlaen yn syth ar hyd y llwybr tarmac i Riwledyn.

3. Pan ddaw’r tarmac i ben, dilynwch y llwybr graean. Wrth y postyn cyfeirio tal, ewch i’r chwith i fyny llwybr serth. Arhoswch yn y top i edmygu’r olygfa ac am seibiant bach! Ewch i’r chwith ar ôl mynd drwy giât.

4. Dilynwch y llwybr i brysgwydd a nawr rydych chi ar Lwybr Arfordir Cymru. Trowch i’r dde a dringo’n serth tuag at ffens.

5. Wrth gornel y ffens, trowch yn sydyn i’r chwith. Dilynwch y llwybr rhwng y llwyni eithin, ble gellir gweld clochdar y cerrig yn yr haf. Dilynwch y llwybr yn araf i lawr nes cyrraedd cyfeirbwynt arall. Ewch yn syth yn eich blaen.

6. Ewch ymlaen at y giât mochyn bren a bwrdd gwybodaeth Gwarchodfa Natur Rhiwledyn YNGC. Efallai y gwelwch chi blanhigion sy’n hoff iawn o galchfaen yn y warchodfa, fel crydwellt, y grogedau ac ysgall Siarl. Drwy’r giât, er bod y prif lwybr yn mynd ar i lawr, dilynwch y ffens haearn ar y dde i chi a dringwch y llethr o laswellt. Yn fuan iawn, mae’r tir yn mynd ar i lawr ac yn troi’n fwy gwastad. Mae ardal ynysig o brysgwydd yn y fan yma, ble mae’r farddanhadlen wen yn tyfu. Dyma fwyd lindysyn gwyfyn pluog prin y farddanhadlen. Mae hebogau tramor, cigfrain, bwncathod, cudyllod coch a brain coesgoch wedi’u gweld yma i gyd.

Dilynwch eich camau’n ôl ar hyd y ffens at y giât mochyn ond trowch yn sydyn i’r dde yn y fan yma i ddilyn llwybr clir i lawr drwy’r warchodfa. Mae gwencïod a charlymod wedi’u gweld yn hela yma ac mae adar y coetir yn dod i’r darn cysgodol yma o’r warchodfa’n aml. Daw’r llwybr allan ar laswelltir sy’n edrych i lawr dros y ffordd. Yn y gwanwyn ac ar ddechrau’r haf, mae llethrau’r bryn calchfaen wedi’u gorchuddio â chor-rosod melyn.

7. Ewch i lawr heibio i sedd a bwrdd gwybodaeth at y giât mochyn. Ewch heibio’r giât ac ar y glaswelltir wrth droed y clogwyni. Efallai y gwelwch chi adar drycin y graig yn nythu uwch eich pen. Ewch yn ôl at y giât mochyn ac ewch drwyddi ar y palmant. Trowch i’r chwith nes cyrraedd dreif sy’n arwain at Dŷ Ucha ar y chwith i chi.

8. Ewch i lawr y dreif a heibio blaen y tŷ, ac wedyn yn syth ymlaen at giât a hen adeilad fferm ar y chwith i chi. Ewch ymlaen ar hyd y llwybr yma rhwng y gwrychoedd ac i lawr at y giât mochyn. Trowch i’r dde a dilynwch eich camau’n ôl ar hyd y trac yn ôl i Allt Penrhyn.