Nid maint yw popeth…

Mae cryn dipyn o flynyddoedd wedi mynd heibio bellach (tua wyth?) ers i mi fynd ati i ymroi i fy niddordeb presennol mewn pryfed cop. Rydw i bellach wedi llwyddo i ddod o hyd i gyfran sylweddol oddi ar y rhestr Brydeinig a’u hadnabod, sydd ar hyn o bryd yn cynnwys tua 670 o rywogaethau.

O’r dannedd i’r nyddwyr, mae cyrff y pryfed cop mwyaf ym Mhrydain tua 20mm (gan gynnwys y pryf copyn llwynog mawr, wnes i ei ailddarganfod yn 2020). Y cystadleuwyr eraill am y mwyaf yw’r pryf cop arth llwyd sydd ar lannau graeanog afonydd gogledd Swydd Efrog ac yng Nghymru, a’r we diwbaidd dannedd gwyrdd o strwythurau treftadaeth adeiledig trefol morol, yn Llundain ac ar hyd arfordir y de.

Ond dim ond ryw ddwy filimetr o hyd yw mwyafrif helaeth y rhain ar y gorau, gan gynnwys y rhan fwyaf o'r teulu mwyaf – y Linyphiidae neu’r 'pryfed cop arian'. I astudio'r rhain, rydych chi’n teimlo yn aml eich bod chi’n camu i fyd cwantwm Marvel. Rhaid cael microsgopau digidol a lensys llaw sy’n chwyddo’n fawr i'w datgelu nhw. Mae unrhyw un sy'n gwybod unrhyw beth am dacsonomeg pryfed cop yn ymwybodol mai strwythurau atgenhedlu oedolion aeddfed yw'r nodweddion diagnostig allweddol. Mae maint y rhain ar bryf copyn 1mm o hyd – wel, rydych chi'n gweld fy mhwynt…

Mae modd casglu, neu samplu, pryfed cop yn llawer gwell drwy ddefnyddio system D-Vac sydd, mewn gwirionedd, yn gweithio’n gwbl groes i beiriant chwythu dail. Mae'n sugno pryfed bach i mewn i fag casglu neu ridyll. Dim ond wrth uwchraddio i'r D-Vac y mae anferthedd llawn y rhywogaethau ar ben llai sbectrwm maint y pryfed cop yn cael ei ddatgelu. Sydd, yn ei dro, yn creu llawer, llawer mwy o waith labordy, wrth gwrs.

Ni ddylid tanamcangyfrif y cyffro sydd i'w weld drwy ficrosgop. Mae gan lawer o wrywod y pryfed cop arian lleiaf argregyn (y pen a'r thoracs wedi'u cyfuno mewn pryfed cop) rhyfedd iawn gydag ardal anterior (blaen) y pen wedi'i hystumio’n strwythurau rhyfeddol sy'n dal eu llygaid ar bileri uchel, llwyfannau uchel, a lympiau od eraill. Mae pam mae gan bryfed cop arian y nodweddion hyn, ar wahân i wella eu gwelededd, yn ddirgelwch o hyd.

Bydoedd o fewn bydoedd

Wrth ystyried yr holl ffwdan mae arachnoleg yn ei fynnu wrth fynd ati i’w ystyried o ddifrif, nid yw'n syndod bod arachnidau wedi cael eu 'tangofnodi'. Mae posib dweud yr un peth am y rhan fwyaf o ffurfiau eraill ar entomoleg (astudiaeth o infertebrata), heb sôn am fryoleg (mwsoglau a llysiau'r afu), mycoleg (ffyngau), ac ati.

Ac eto, rydyn ni’n fodlon asesu statws cadwraeth presennol y rhywogaethau yma o hyd, yn seiliedig ar eu cronfa ddata o gofnodion cenedlaethol, sydd wedi’i chronni dros y degawdau ac mewn canrifoedd blaenorol. Efallai bod awgrymu y dylid ystyried asesiadau o'r fath fel rhai dros dro i ryw raddau, neu ansylweddol hyd yn oed, yn ymddangos braidd yn hereticaidd - ond rydw i'n mynd i wneud hynny beth bynnag.

Ond wrth adlewyrchu, efallai bod y sylw dwys i fanylder y mae astudiaeth ficrosgopig o infertebrata’n gofyn amdano’n siwtio ein seitgeist presennol ni i’r dim.

Hefyd, wrth i gynhwysiant a derbyn gynyddu, mae entomoleg yn berffaith i bobl awtistig gyda'n harbenigeddau a'n sgiliau. Dim ond y bobl fwyaf dawnus a chulfrydig sydd â'r amynedd a'r cyffro ar gyfer gwaith mor heriol.

Felly, ymlaen â mi, i lawr twll cwningen Alice gyda fy fflasg "Drink Me" yn dynn yn fy mhawen, wrth i mi barhau i archwilio bydysawd helaeth y creaduriaid arch-fach. Eleni, rydw i wedi dod yn ymwybodol o’r newydd o bryf copyn arian bach iawn ac anarferol o welw wrth chwilio am rywbeth cwbl wahanol ar y twyni sialc uwchben mynedfa'r Ewrodwnnel yn Folkestone.

Roeddwn i wedi dod i ddeall yn eithaf cyflym bod y rhywogaeth yma’n debyg i Tapinocyba, ond dim ond pan gyrhaeddodd y ddau ohonom ni adref wnes i ddarganfod mai Tapinocyboides pygmaeus oedd y rhywogaeth, rhywogaeth y twyndir heb os nac oni bai ond heb ei chofnodi o'r blaen yng Nghaint. Dim ond yn 1951 y darganfuwyd y pryf copyn bach deniadol yma yn Lloegr ac mae'n dal yn 'brin yn genedlaethol' yn swyddogol (wedi'i gofnodi mewn llai nag 16 o'r 3,860 o sgwariau 10x10km yn y DU). Ond fel mae ei statws cadwraeth ‘Diffyg Data’ yn gorfod cyfaddef yn yr achos yma, gallai fod yn llawer mwy cyffredin mewn cynefinoedd calchfaen ledled y wlad…

Am ragor o wybodaeth neu i ddysgu mwy am bryfed cop, ewch i wefan y Cynllun Cofnodi Pryfed Cop (Saesneg yn unig).

Bywgraffiad yr awdur: Mike Waite yw’r Cyfarwyddwr Ymchwil a Monitro yn Ymddiriedolaeth Natur Surrey ac mae’n ecolegydd cymwys gyda thua 40 mlynedd o brofiad. Mae ei ddyhead i ddarganfod rhywogaethau ffres i’w hychwanegu at ei repertoire yn parhau ac yn mynd yn fwy a mwy brwd…